Nad morzem

Fotryfikacje Jastarnia

02 September 2013r.

JASTARNIA Rozmieszczenie obiektów Ośrodka Oporu Jastarnia. W czerwcu 1939 r. w Dowództwie Obrony Wybrzeża Morskiego opracowano plan lądowej obrony półwyspu. Zasadniczym elementem systemu był Ośrodek Oporu Jastarnia, składający się: -z wysuniętej pozycji polowej; -z pozycji głównej, zawierającej 4 ciężkie schrony bojowe, które otrzymały kryptonimy rozpoczynające się od litery *S' ("Sokół", "Sabala", "SaraROssa", "Sęp"); -z tyłowej pozycji polowej, wzmocnionej ostatecznie tylko jednym z czterech rozpoczętych schronów żelbetowych. W przodzie przewidziano 3 polowe pozycje opóźniające, przy czym czołową ulokowano na zach. od Chałup. Obsadzenie nasady półwyspu powierzono szczupłym siłom, które w końcu sierpnia umocniły prowizorycznie teren na przedpolu Władysławowa, a potem zostały włączone do składu RU Hel. Obsadę pozycji i budowniczych ich zasadniczych urządzeń fortyfikacji polowej stanowiła piechota, ściągnięta na wybrzeże. Był nią zaledwie jeden batalion Korpusu Ochrony Pogranicza, wydzielony zc składu Brygady KOP "Polesie" - przybył on na Hel 15 maja. Po mobilizacji alarmowej z dnia 24 sierpnia, osiągnął stan bojowy blisko 1200 łudzi i określano go mianem batalionu "I łcl". Jego cztery kompanie rozlokowano wzdłuż półwyspu: jedna na czołowej pozycji pod Chałupami, jedna na pozycji głównej na zach. od Jastarni (ośrodek oporu), jedna na pozycji zapasowej na wsch. od od Jastarni-Bór i jedna odwodowa na wsch. od Juraty. W momencie wybuchu wojny 1.9.1939 r. w rejonie Jastarni istniał węzeł obronny z zadaniami obrony lądowej, przeciwdesantowej i plot. Jego elementy tworzyły system, w którym środki ogniowe mogły wzajemnie wspierać siły przeznaczone do wydzielonych zadań. Ośrodek Oporu Jastarnia obsadzała 11 komp. batalionu MHcT - jeden pluton na pozycji wysuniętej, jeden na głównej i jeden odwodowy na tyłowej. Środki ogniowe, jakimi dysponowała kompania, to karabiny i broń zespołowa: 6 ckm-ów, 9 rkm-ów, 3 granatniki 46 mm i 6 działek wsparcia piechoty 37 mm (austriackie lub francuskie z okresu I wojny światowej). Nieetatowymi środkami były 3 najcięższe km-y 13, 2 mm, z dziewięciu przydzielonych batalionowi przy sierpniowej mobilizacji, wykorzystane do osłony plot. najbliższej baterii artylerii. Wsparcie artyleryjskie iniały zapewnić podporządkowane dowódcy batalionu dwie baterie po dwie armaty polowe 75 mm, ulokowane przy Jastarni, z zasadniczym zadaniem obrony przeciwdesantowej: nr 41 na łąkach na zach. od miejscowości, z kierunkiem ognia na Zatokę Gdańską i nr 42 na wydmach na wsch. od miejscowości, z kierunkiem ognia na morze. Ponadto, przy porcie w Jastarni ustawiono jeden improwizowany pluton stacjonarnych armat plot. (2x75 mm) z Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej, 4 września obronę plot. wzmocniły 2 mobilne armaty 40 mm, które także mogły zostać użyte do strzelania naziemnego. Od rana I września, RU Hel intensywnie był atakowany przez niemieckie lotnictwo. Po 4 września, gdy zatopione zostały największe okręty wojenne spośród pozostałych na Bałtyku, grupę spieszonych marynarzy skierowano m. in. na krótko do pracy przy doprowadzaniu do gotowości bojowej Ośrodka Oporu Jastarnia. Przy 4 ciężkich schronach bojowych trwały prace wykończeniowe, jak tynkowanie i malowanie wnętrz, malowanie zewnętrznych powierzchni w kamuflaż, profilowanie nasypów, zakładanie maskowania i montaż wyposażenia wewnętrznego. Z relacji uczestników obrony wiadomo, że obiekty nadawały się do walki, lecz w dwóch z nich brakowało jakże istotnych kopuł z armatami ppanc., a we wszystkich nie była kompletna instalacja systemu wentylacyjnego. W schronie "Sabała" zaślepiono gniazdo montażowe kopuły, natomiast w schronie "Sęp" gniazdo wykorzystano na odkryte stanowisko bojowo-obscrwacyjnc. Przy szosie przeszkodę ppanc. wzmocniono kilkunastoma minami ppanc. Do kapitulacji zakończono pasy przeszkód ppicch. przed trzema pozycjami ośrodka oporu; w ramach oczyszczenia pola ostrzału przerzedzono las, miejscami usuwając całe jego połacie. Drewno wykorzystano do szalowania budowli ziemnych, których utrzymanie było utrudnione ze względu na podłoże z lotnych piasków. Prace wykonywali saperzy i żołnierze obsadzającej cały czas ośrodek oporu 11 komp. batalionu "Her1. Walki lądowe dla załogi RU Hel rozpoczęły się dopiero 10 września, a od końca następnego dnia front zamarł przed czołową pozycją pod Chałupami. Niemcy wznowili natarcie dopiero 29 września, systematycznie spychając obrońców, 1 października przeciwnik był już pod Kuźnicą. Wobec braku perspektyw obrony półwyspu, w sytuacji opanowania terytorytorium kraju przez Niemcy i ZSRR oraz braku informacji co do działań sojuszników, dowodzący obroną RU kontradmirał J. Unrug podpisał wieczorem akt kapitulacji. 2 J 0.1939 r. Niemcy zajęli cały półwysep Hel, przejmując m. in. nienaruszony Ośrodek Oporu Jastarnia. Do końca 1944 r. niemiecka marynarka utrzymywała na półwyspie system obrony przeciwdesantowej i plot., który osłaniał bazę Kriegsmarinc w Gdyni. Obiekty żelbetowe ośrodka oporu służyły jako schrony plot., a położony na brzegu morza schron bojowy "Sęp", zapewne dawał ukrycie dla posterunku obserwacyjnego. Wykorzystanie przez Niemców całego ośrodka oporu w planach obrony lądowej nastąpiło w marcu 1945 r., z chwilą wyjścia wojsk radzieckich nad Zatokę Gdańską i po zablokowaniu później licznego garnizonu na półwyspie. W kwietniu, po upadku twierdz Gdynia i Gdańsk, Półwysep Hel stał się głównym rejonem obrony nad środkowym Bałtykiem, obok Mierzei Wiślanej. Ośrodek Oporu Jastarnia został przygotowany do walki - odbudowano zniszczonc przez czas ziemne urządzenia fortyfikacji polowej, a pozycja miała stałą obsadę piechoty i artylerii do kapitulacji sił niemieckich nad Zatoką Gdańską 10.5.1945 r. Wojsko Polskie od jesieni 1945 r. przystąpiło do do rozminowania półwyspu, a od końca roku następnego rozpoczęto rozpoznawanie znajdujących się na nim fortyfikacji. Początkowo prowadził je Wydział Inżynieryjno-Sapcrski dowództwa II Okręgu Wojskowego, a potem Marynarka Wojenna. Interesujący jest fakt, że już w 1947 r. zaewidencjonowano wiele budowli, przy czym aż do 1952 r. nie było wśród nich 5 wybudowanych schronów bojowych Ośrodka Oporu Jastarnia. Dopiero zarejestrowano je w 1953 r. pod numerami 10214X1 - I02I4XV. Przyczyny takiego stanu rzeczy można się dopatrywać w zainteresowaniach marynarki wąskim kontekstem obrony morskiej i plot. Przypomnienie sobie o budowlach fortyfikacji lądowej miało zapewne związek z rozpoczęciem realizacji planu obrony przeciwdesantowej wybrzeża Polski, jaki rozpatrywano w Sztabie Generalnym od 1951 r. W latach 1952-1953, w trakcie rozpoznania taktycznego wybrzeża, ustalono pokojową rozbudowę fortyfikacji polowych rejonów obrony dla batalionu piechoty m. in. w rejonie miejscowości Hel i Władysławowo. W 1955 r. dodatkowo ulokowano rejon obrony dla kompanii na wsch. od Juraty. W procesie funkcjonowania RU Hel po II wojnie światowej, który zapoczątkowały rozporządzenia wydane przez władze PRL w latach 1948-1949, nic planowano pokojowej rozbudowy Ośrodka Oporu Jastarnia, który mógł być wykorzystany dopiero w przypadku konieczności okrężnej obrony odizolowanego półwyspu, a taki wariant, powtórzenia się scenariuszy z 1939 i 1945 r., uznawano za mało prawdopodobny. Po 1945 r. rozpoczęła się powolna destrukcja budowli fortyfikacyjnych Ośrodka Oporu Jastarnia. Już w 1947 r. oceniano stopień zniszczenia urządzeń polowych na 60%. Do czasu zaewidencjonowania przez marynarkę schronów bojowych, zezłomowanc zostało ich wyposażenie wewnętrzne. Budowle nic miały stałego dozoru, a w końcu lat 70-ych, gdy Wojsko Polskie zrezygnowało z wykorzystania fortyfikacji wybrzeża w planach obrony państwa, przestano się interesować ich losem. Po anulowaniu w 2000 roku zapisów prawnych utrzymujących RU Hel, fortyfikacje stały się majątkiem całkowicie cywilnym. Wielka wartość historyczna tych unikalnych budowli była podstawą do uznania 4 ciężkich schronów bojowych za zabytki objęte ochroną prawną, co potwierdzono wpisem do rejestru zabytków, dokonanym 15. 6. 1999 r. przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Dane taktyczno - techniczne zespołu Zadaniem trwałych budowli fortyfikacyjnych była osłona niezbędnych środków ogniowych wraz z ich obsługą, przeznaczonych do zwalczania celów żywych i opancerzonych, dążących do przekroczenia od strony zachodniej zajmowanej linii obrony, ulokowanej w poprzek półwyspu. Wybudowano dwie kategorie takich budowli. - Obiekty fortyfikacji stałej (I-IV), zabezpieczające broń i ludzi przed skutkami trafień pocisków artyleryjskich, z maksymalną odpornością na l-krotnc uderzenie w jedno miejsce pocisku o kalibrze 220 mm, zapewniały także ochronę przed działaniem broni chemicznej i dawały załodze minimum komfortu socjalnego. Taktycznie miały zapewnioną obronę okrężną, dzięki zastosowaniu kopuły pancernej o łącznym sektorze ostrzału ok. 240 stopni oraz strzelnicom w ścianach i drzwiach wyjść awaryjnych, jak też zrzutniom granatów ręcznych. Oprócz licznych środków ogniowych, schrony miały na wyposażeniu urządzenia do oświetlania przedpola, pozwalające zwalczać nocne ataki.