Nad morzem

Koszalin

24 May 2012r.

KOSZALIN Miasto wojewódzkie. Wskutek działań wojennych zniszczone zostało otoczenie rynku, poza tym miasto ocalało od zagłady. Centralne -położenie na- Pomorzu między Szczecinem a Gdańskiem z góry wyznaczyło rolę przodującą Koszalinowi, który był siedzibą władz i urzędów wojewódzkich już w latach 1945 — 47, zanim nie przeniosły się d-o Szczecina. Obecnie utworzone zostało- osobne województwo koszalińskie (w r. 1950). Rozwinięty tu jest przemysł i dziś -czynne są fabryki: maszyn-, mydła, papieru, przetworów mięsnych i rybnych, wędzarnie, cegielnie ,tartaki i -roszarnia 1-n-u. W ir. 1948 otwarto -duży d-o-m towar-owy. Koszalin- ma wygląd nowoczesny i wielkomiejski, -a -ozdabiają go rozległy park, liczne -skwery i zieleńce oraz dzielnice willowe. Niektóre przedmieścia dość odległe od śródmieścia położone są -uroczo wśród lasów u stóp Góry Chełmowej. H i s t o r i a. Wśród osad słowiańskich na szlaku Kołobrzeg—Słupsk wyróżnił się gród Kos a lice, zamieszkały przez potomków i rycerzy niejakiego Kosala, który dzierżawił od księcia pomorskiego całą okoliczną krainę. W r. 1214 Bogusław II ofiarował Koszalin z całą okolicą klasztorowi w Białym Buku koło Trzebiatowa. Cystersi zbudowali na sąsiedniej górze na miejscu gontyny pogańskiej, do której od wieków dążyły liczne pielgrzymki, kaplicę czczoną następnie przez wiele lat przez ludność Pomorza. W r. 1248 Koszalin przeszedł pod władzę biskupów z Kamienia, którzy jako Niemcy zaczęli sprowadzać kolonistów niemieckich. W r. 1266 osada otrzymała prawa miejskie (akt w języku łacińskim). Już w r. 1292 miasto było obwarowane, a ludność słowiańską zepchnięto na przedmieścia. Na zamku koszalińskim młodzież słowiańska z okolicy miała obowiązek służenia. Zamek podlegał kasztelanowi z Kołobrzegu i zarządzał nim wójt, zwany potem kasztelanem. W mieście założono klasztor żeński, przy którym zbudowano Nową Bramę. Mur miejski był 6 metrów wysoki, a resztki jego zachowały się się do dziś w okolicy wałowej. Do miasta wiodły trzy bramy: Wysoka, Młyńska i Nowa. Tamą wstrzymano częściowo bieg rzeki Dersęciny, która zawsze przynosiła dużo wody z Jeziora Lubiatowskiego, i w ten sposób ruszył pierwszy młyn. W następnych wiekach Cussalin — bo tak nazywa się Koszalin według dokumentów — staje się jednym z najbogatszych miast na Pomorzu. Prowadzi ożywiony handel, buduje nawet flotę na własnej przystani na pobliskim jeziorze Jamno, które wówczas nie -było jeszcze tak zapiasz-czone i płytkie jak dzisiaj i miało szeroki dostęp do morza. Statki budowano na placu przed Bramą Młyńską i na specjalnych wozach przewożono na jezioro. Kupcy tutejsi jeździli do Danii i do Szwecji na własnych statkach. W Lubece sprzedawali miód polski, a przywozili płótno, szkło, drewniane obuwie, dzbany kamienne i sól. Biskupi, którym Kamień wydał się za ciasnym, przenieśli się do Koszalina. Tu przebudowali zamek na pałac, otoczyli się przepychem, nadali miastu przywileje. Wówczas Koszalin przeżył okres świetnego rozwoju, a kulturą i oświatą przewyższył wszystkie miasta pomorskie. Niestety, późniejsze wojny, jak 30-letnia i obie szwedzkie, zniszczyły 70 miasto i jego mieszkańców. Ustawiczne kontrybucje wojenne, ciągłe przemarsze wojsk, pożary i zarazy doprowadziły bogaty Koszalin do zupełnego upadku. Wycięcie lasów nad jeziorem spowodowało zapiaszczenie przesmyku do morza i podcięło rozwój handlu morskiego. Dopiero w w. XIX dzięki budowie fabryk i dróg miasto dźwignęło się nieco. Powstała wówczas ogromna papiernia, produkująca 70.000 kg papieru dziennie, oraz fabryka wędlin rozsyłająca po całym Pomorzu tzw. „piersi gęsie" (gęsi skupywano w Polsce). Zwiedzanie. Na dworcu kolejowym od strony miasta wisi duża tablica z planem miasta. Poza tym wydany został podręczny plan miasta, do nabycia w księgarniach. Z dawnych zabytków zachowało się niewiele. W pobliżu rynku wznosi się kościół Mariacki z r. 1269 w stylu bazy-, likowym, po pożarze przebudowany w stylu gotyckim (piękne sklepienie gwiaździste, świecznik z r. 1606, ważący aż 1.200 kg, krucyfiks przeniesiony z dawnej kaplicy na Górze Chełmowej). Z licznych kaplic pobudowanych na terenie Koszalina zachowała się oryginalna kaplica św. Gertrudy, budowla ośmioboczna ze sklepieniem w kształcie regularnej gwiazdy równoramiennej (rok budowy 1383). Z dawnego zamku została tylko jedna ściana fasady kaplicy zamkowej. Na jego miejscu wznosi się dziś mowy gmach starostwa. Resztki murów i wałów obronnych widzimy obok młyna na Dersęcinie, w ulicy Wałowej, w parku Więźnia Politycznego i przy ulicy Kazimierza Wielkiego. Nowe Miasto wraz ze wspaniałymi gmachami rządowymi koncentruje się przy ulicy Zwycięstwa i ulicy Roli-Zymier-skiego. Tu także wznosi się Muzeum (cenne zabytki godne zobaczenia). Wycieczki z Koszalina 1) K i 1 k o g o d z i n n a na Górę Cheimową. Ulica Gdańska wiedzie do lasu, skąd na wzgórze, które odegrało wielką rolę w dziejach Pomorza. Na szczycie (zaledwie 137 metrów), uważanym do niedawna za najwyższy na wybrzeżu Pomorza, mamy dwa siodełkowate wzniesienia. Na jednym z nich wznosiła się słowiańska gontyna Białego Boga (Światowida), do którego dążyły zawsze tłumy pielgrzymów, by złożyć ofiary i zaczerpnąć wody z cudownego zrodła. Potem stanęła, tu kaplica M. Boskiej, obok której wielu pokutników kazało się chować po śmierci (pod koniec XIX w. Niemcy natrafili na ten cmentarzyk). Obecnie na. miejscu kaplicy wznosi się wieża z krzyżem żelaznym wagi 47 cetnarów ku pamięci koszalinian poległych w wojnach pruskich (postawiony w r. 1829). Obok fundamer -spalonej w r. 1533 kaplicy. Na sąsiednim wzniesieniu z wieży przy gruzach restauracji widok rozlćgły na Koszalin, na jeziora Jamno i Bukowskie, wał bielejących wydm i morze. Na południu widnieje wśród wzgórz i lasów Jezioro Lubiatowskie. 2) Do Sianowa (następna stacja kolejowa w stronę Sławna), 9 km od Koszalina. Można jechać też autobusem. W pewnym miejscu z gościńca widok na jeziora i morze. W Sianowie znajduje się nowoczesna fabryka zapałek, odbudowana i uruchomiona w r. 1946 i fabryka papieru. 3) Do Jeziora Lubiatowskiego, rezerwatu ochrony ptaków, idzie się przez wieś Rogaczewo 6 km na południowy wschód — na miejscu gospoda. Na wzgórzu 132,7 metrów wieża widokowa. 4) D o wsi Jamne, 7 km na północ. 300 mieszkańców. Wieś niezmiernie interesująca z powodu swego budownictwa typowo słowiańskiego (4-spadowe dachy strzechą kryte). Wieś jest typu okolnicy. Jest to szczątek dawnej Słowiańszczyzny tej części Pomorza. Jamno i sąsiednia wieś Łabuiiszi leżą nad jeziorem wśród bagien i szuwarów, z dala od szlaków komunikacyjnych, i długo zachowały swój język kaszubski, zwyczaje, budownictwo, meble, stroje i zdobnictwo ludowe. Aż do końca w. XIX zachowała się ta wyspa słowiańska. Pozostały na miejscu do dziś: budownictwo, nazwiska polskie na cmentarzu miejscowym (np. Sątopski, Sosiński, Bawulski) oraz kilka krzeseł kaszubskich (z dzwoneczkami, pięknie rzeźbione i malowane zydle), zupełnie podobnych do krzeseł spod Kartuz lub Kościerzyny.