Nad morzem

Ośrodek Oporu Jastarnia

02 September 2013r.

Ośrodek Oporu Jastarnia Stowarzyszenie „Przyjaeiele Helu" - Komisja Ochrony Zabytków Militarnych Zarys historii powstania i wykorzystania Ośrodka Oporu Jastarnia Traktat Wersalski, ustanawiający po I wojnie światowej nowy ład w Europie, z dniem 28. 6. 1919 r. przyznał Polsce niewielki pas byłego terytorium niemieckiego, leżący pomiędzy Prusami Wschodnimi a Pomorzem Wschodnim, który na odcinku Wolne Miasto Gdańsk - wieś Dębck opierał się o Morze Bałtyckie. Uzyskanie dostępu do morza miało wielkie znaczenie polityczne i gospodarcze dla państwa polskiego i jego obronie poświęconych było później wiele planów. Niestety, wobec ogromnych potrzeb w kontekście obronności całego kraju, fortyfikowanie wybrzeża odkładano na później i zaledwie niewielką część projektów zrealizowano do wybuchu II wojny światowej. Praktyczne przejęcie uzyskanego terenu nastąpiło dopiero po ratyfikacji Traktatu Wersalskiego przez Niemcy 10.1.1920 r. Pojezierze Pomorskie, jak geograficznie wyróżniano północną część przyznanego Polsce terytorium, zostało zajęte przez Wojsko Polskie nieco później. Samo wybrzeże obsadzono 10.2.1920 r. Miało około 140 km długości, a blisko polowa umiejscowiona była po obwodzie wąskiego i długiego na 33, 5 km skrawka wcinającego się w morze lądu, nazywanego Półwyspem Mci. Piaszczysty teren, porośnięty trawami i lasem, utworzony niegdyś prądami morskimi przez połączenie szeregu wysepek, słabo zaludniony, z gospodarką rozwiniętą zasadniczo tylko do poziomu zaspakajania potrzeb mieszkańców, nic miał poważniejszego znaczenia gospodarczego. Jednak z wojskowego punktu widzenia, własności taktyczne półwyspu, z szerokim na 3 km cyplem, oddalonym o 16 km od brzegu Zatoki Gdańskiej, czyniły go obszarem o dominującym znaczeniu dla obrony polskiej obecności nad Bałtykiem. Już wiosną 1920 r. utworzono wzdłuż wybrzeża sieć wojskowych punktów obserwacyjnych, m. in. na Mclu i w Kuźnicy. Warunkiem nic tylko łatwej dostępności półwyspu dla celów wojskowych, ale i dla zagospodarowania cywilnego, była konieczność istnienia tam dobrej trasy komunikacyjnej, którą nic mogła być jedynie gruntowa droga. Wybudowanie w okresie jesień 1920-lato 1921 odgałęzienia linii kolejowej ze Swarzewa do Helu, dało podstawę do formułowania realnych planów obronnych. Mimo trwającej wojny z Rosją radziecką, na wybrzeżu nic podejmowano jednak żadnych konkretnych przedsięwzięć. Rozpoczęto je dopiero po zawarciu rozejmu 12.10.1920 r. Zaczęto wówczas formować Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej, a od listopada Departament dla Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk), wspólnie z Francuską Misją Wojskową w Polsce, rozpoczął tworzenie pierwszego planu obrony wybrzeża przeciw ewentualnemu desantowi Rosjan. Według opinii Francuzów, w pierwszej kolejności powinien być fortyfikowany Półwysep Mci, a budowa stanowisk ogniowych ckm-ów i schronów dla piechoty natychmiast rozpoczęta. Przy uwzględnieniu francuskich postulatów, przedstawionych w grudniu 1920 r., dwa miesiące później zestawiono ostateczny plan. Z sześciu baterii nadbrzeżnych, cztery ulokowano na półwyspie, gdzie ponadto miało się znaleźć kilka betonowych blokhauzów z bronią maszynową, mających uniemożliwiać przeciwnikowi ruch wzdłuż lądu. Dodatkowo miały pomagać w tym, ustawione w poprzek półwyspu, przeszkody przeciwpiechotne. Dwa blokhauzy umiejscowiono przy Jastarni: jeden na wschód od Jastarni Gdańskiej (później zwanej Bór), drugi po stronic zachodniej, w pobliżu Góry Lubek. Jednym z istotnych punktów planu była budowa, równolegle do linii kolejowej, drogi utwardzonej wzdłuż półwyspu i był to jedyny postulat pierwszego planu ufortyfikowania polskiego wybrzeża, jaki doczekał się realizacji. Wiosną 1921 r., po podpisaniu w Rydze układu pokojowego z Rosją radziecką, zmieniły się polskie poglądy operacyjne w odniesieniu do wybrzeża. Za potencjalnego przeciwnika uznano Niemcy, mogące dążyć do połączenia z odizolowanymi Prusami Wschodnimi. Wówczas uznano, iż obrona samego wybrzeża nic ma sensu i realny opór, wsparty fortyfikacjami, należy stawiać w kierunku lądu, na linii Kościcrzyna-Tczew. Jednak stopniowy rozwój gospodarczy wybrzeża, a szczególnie rozpoczęcie budowy portu dalekomorskiego w Gdyni i stopniowy wzrost roli marynarki, spowodowały powrót do koncepcji umocnienia się na wybrzeżu. U podstaw planowania obrony legła decyzja Rady Wojennej państwa z października 1924 r. o ufortyfikowaniu "Obszaru Gdynia", określanego jako "port oraz cały Półwysp Mci z rejonem Pomorza tworzącym przedpola Gdyni". W roku następnym utworzono Dowództwo Obszaru Warownego Gdynia, gdzie pojawiło się Kierownictwo Fortyfikacyjne, które po likwidacji dowództwa w 1929 r. przeszło pod rozkazy Dowództwa Floty. Od 1931 r. przeformowano je w Szefostwo Fortyfikacji Wybrzeża Morskiego, podległe od 1934 r. dowódcy Floty poprzez dowódcę Obrony Wybrzeża Morskiego. Na szczeblu MS Wojsk, lub Dowództwa Floty, od lata 1924 r. po wiosnę 1928 r. sporządzono kilka planów obrony wybrzeża. Różniły się szczegółami, mając zasadniczy wątek w postaci lokalizacji głównie na cyplu helskim skupiska ufortyfikowanych baterii artylerii: jcdncj-dwóch najcięższej, którym towarzyszył szereg baterii przeciwdcsantowych i przeciwlotniczych, rozrzuconych wzdłuż półwyspu. Pomijano w tych planach aspekt utworzenia tam elementów obrony o charakterze ściśle lądowym. Bariera wysokich kosztów i koncentracja wysiłków przy rozbudowie floty, wstrzymywała realizację ciągle korygowanych planów. Wiosną 1929 r. szef Sztabu Generalnego gen. dyw. T. Piskor wysunął koncepcję wykorzystania Mclu równolegle z Gdynią jako bazę marynarki i postulował specjalnie przystosować do tego celu cypel półwyspu. Pomysł ten uzyskał akceptację najwyższych władz wojskowych. W latach 1932-1933 wybudowano pierwsze obiekty fortyfikacyjne, zapewniające trwałą obronę plot. portów Gdynia i Mel oraz obronę przeciwdcsantową cypla od strony otwartego morza. Przy Kierownictwie Marynarki Wojennej utworzono wiosną 1933 r. Dowództwo Obrony Wybrzeża Morskiego, zajmujące się sprawami obrony przeciwdesantowej i lądowej. Jednak w pierwszej kolejności wysiłek finansowy lokowano w budowlach zapewniających podstawy działania bazy floty na 1 Iclu: m. in. budowa portu wojennego, budowa sieci kolei wąskotorowej na cyplu, budowa składów oraz baterii artylerii nadbrzeżnej. Organizacyjne wyodrębnienie sił wojskowych na Półwyspie Mci nastąpiło w lutym 1935 r. przez utworzenie Odcinka Wybrzeża Morskiego Mel. Koncentracja zarządzeń nad przygotowywaniem na półwyspie rejonu ześrodkowania sił morskich na wypadek wojny (także lotnictwa), spowodowała, żc jego znaczenie zaczęło urastać do rangi operacyjnej. Konsekwencją tego było wydanie 21.8.1936 r. dekretu prezydenta uznającego półwysep za Rejon Umocniony (RU). Jesienią studia taktyczne lądowej obrony wybrzeża wykonał na polecenie Sztabu Głównego Generał do prac przy Głównym Inspektoracie Sił Zbrojnych (GISZ) gen. bryg. W. Bortnowski. Potwierdził on wyjątkowe walory obronne półwyspu i określił lokalizację na nim miejsc najważniejszych dla wojennych działań obronnych: cypel dla bazy floty i rejon na zachód od Jastarni, gdzie powinna się znajdować pozycja obrony lądowej, wyposażona w budowle fortyfikacji stałej. Raport Bortnowskicgo i inne wytyczne Sztabu Głównego legły u podstaw rozporządzenia Rady Ministrów z 8.3.1937 r. o wprowadzeniu ograniczeń w RU Hel.

wczasy, Miejscowości, nad morzem, Pomorskie, Zabytki, Jastarnia, Hel, półwysep helski, Bałtyk, Fotryfikacje, Zabytki, Muzeum, Cypel Helski, Wakacje, Wczasy, Zwiedzanie, Wypoczynek, Gdańsk